ORDULU YUNUS VE TAŞ PLÂK KAYITLARI

Onur Yılmaz Arşivi

    Karadeniz müziği üzerine araştırmaları günümüzden ancak 70-80 yıl öncesine kadar götürebiliyoruz. Bu konuda yapılan ilk çalışmalar kurumsal bazda olup Ankara Devlet Konservatuarı, TRT, Dar’ul Elhan(İstanbul Konservatuarı) ve daha sonra kurulan HAGEM’in öncülüğünde gerçekleştirilen saha araştırmaları ve derleme çalışmalarıdır. Bu çalışmalar 1930’lu yıllarda başlamış belirli aralıklarla 1990’lı yıllara kadar devam etmiştir. Yapılan çalışmalar neticesinde yüzlerce türkü notaya alınmış bir kısmı da o anda plâklara kaydedilmiştir.  Bugün bu kayıtların birçoğu sözü geçen kurumların arşivlerinde olup incelenmeyi beklemekte ve belirli ölçülerde araştırma yapılmasına izin verilmektedir.

    Bu dönemin bir diğer önemli çalışmasını da radyo programları ve buna paralel olarak başlayan ticarî amaçla yabancı firmalarca gerçekleştirilen taş plâk kayıtları oluşturur. Bu dönemde saha araştırmaları sırasında değerli görülen birçok isim radyoya davet edilir ve radyo programları yapılır. 1940’lı yıllarda başlayan taş plâk kayıtlarında Karadeniz müziği adına sesini ve kemençesini plâklara taşıyan üç isim vardır. Rizeli Sâdık, Giresunlu Piçoğlu Osman ve Ordulu Yunus.

    Bizim de yazımızda ele aldığımız isim sesini ve kemençesini tüm Türkiye’ye dinleten Ordu’nun kayıt altındaki ilk müzisyeni Ordulu Yunus’tur. Yunus, Ordu’nun Perşembe ilçesinin Çerli köyündendir. Soyadı kanunundan sonra ‘’Sakarya’’ soyadını almıştır. Doğum ve ölüm tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte resmi kayıtlardaki veriler (D: 28.03,1910 Ö:11.08.1942) muhtemel olarak hesaplanıp işlenmiştir. Yunus’un hayatı hakkındaki bilinenlerin çoğunu yeğeni Remzi Sakarya’dan öğreniyoruz.  Temel Uzlu’ nun Ordulu Şairler kitabındaki ‘’Ordulu Yunus’’ bölümündeki bilgiler de yine bu aileden alınmış bilgilerdir. Elimizde veri olarak hayatının hangi döneminde ne yaptığına dair kesin bilgilere, 1941 yılında yaptığı plak kayıtları hariç, ulaşamıyoruz. Yunus’un okuma yazma bildiği ancak tahsilinin olmadığı, askerden önce Ordu’da kemençeci olarak meyhanelerde, gazinolarda yöre sazlarını icra eden bir grupla birlikte çaldığını, ‘’derbeder, çilekeş’’ diye nitelendirilen hayatının da mey kültürüne bağlılığından sebep olduğunu öğreniyoruz. Hatta vefatının da alkole bağlı bir hastalıktan olabileceği düşünülüyor. Yunus’un Akgül, Huriye ve Ayşe adındaki kadınlarla evlendiğini bunlardan da Halil, Hüsnü ve Nazım adında üç oğlu ve Vasfiye adında bir kızı olduğunu Uzlu’nun kitabından öğreniyoruz. Askere gitmeden önce evlendiği Ayşe, Yunus’un hayatındaki ikinci evreyi oluşturuyor. Çünkü Ayşe, Yunus askerdeyken başkasına kaçıyor ya da başkası tarafından kaçırılıyor. Bu önemli olaydan sonra Yunus, türkülerinin çoğunda Ayşe’nin gidişinden duyduğu acıyı dile getiriyor. Bu olaydan sonra Yunus, Ordu’da yaşayamıyor ve Ankara’ya geliyor.  Yunus’un Ankara’ya nasıl geldiği, nerede yaşadığı, radyoda nasıl programa alındığı da muallakta olan bir diğer kısım. Muhtemeldir ki Ankara’da da meyhanelerde çalmıştır ve birileri tarafından keşfedilmiştir. Radyoda konuk olarak ağırlanmış olacak ki TRT’nin personel dairesi arşivinde de radyo elemanı olarak çalıştığına dair bir iz yok.

    Ordulu Yunus’la ilgili geniş çerçevede araştırma yapmamın öyküsünden ve bu süreçten de kısaca bahsetmek istiyorum. Ordu kültürü üzerine önemli çalışmalar yapan değerli hocam İbrahim Dizman’ın ‘’Ordulu Yunus’un Hazin Öyküsü’’ başlıklı yazısını okuduktan sonra araştırmalarıma başladım. Karadeniz müziği üzerine yazılmış bir makale aracılığıyla Ordulu Yunus’un 12 adet taş plâğının olduğunu bunlardan 6 tanesinin Milli Kütüphane arşivinde yer aldığını öğrendim. Zaman kaybetmeden bu kayıtların dijitalize edilmiş biçimlerini aldım. Bu arada önemli bir ayrıntı, Milli Kütüphane bünyesindeki bütün plakları dijitalize edip internet üzerinden kullanıcıların hizmetine sokmuştur. Yunus’un kayıtlarının altı tanesini buradan dinleyebilirsiniz. Daha sonra yürüttüğüm çalışmada kayıtlardan dört tanesine diğer kurumların arşivlerinde rastladım.
   

    Kültürel anlamda Yunus’u kısaca değerlendirecek olursak her şeyden önce Yunus, Ordu’nun kayıt altındaki ilk müzisyenidir. Çağdaşlarının aksine Yunus’un okuduğu parçaların tamamı kendi bestesidir.  Atma türküde de usta bir isimdir. ‘’Çıktım Kocatepe’ye’’ parçasında dönemin devlet büyüklerinin isimlerini ustalıkla türkülere sığdırmıştır. Diğer türkülerde de Ayşe’nin ve kendi isminin geçtiğini görüyoruz. Yunus’un bir diğer önemli yönü de kemençeyi yöreselliğin dışına taşıyan ilk isim olmasıdır. Anadolu Şen Oyun Havası, Âşık Garip Havası, Bartın Kaşık Havası, Samsun Oyun Havası parçaların isminden bile Karadeniz yöresi dışında ezgiler icra ettiğini görebiliriz.

    Yunus’un taş plak kayıtlarının listesine gelmeden önce, Yunus’un türkülerinin izine rastladığım yazılı eserlerden bahsetmek istiyorum. Kültür Bakanlığı sanatçısı değerli hocamız Taner Can’ın çıkarmış olduğu Ordu Türküleri kitabında sayfa 87’de yer alan ‘’Çıktım Kocatepe’ye’’ adlı türkünün sözleri yer almaktadır. Ancak sayfanın sonuna ‘’ezgisi bilinmiyor’’ notu düşülmüştür. Yine Temel Uzlu yukarıda bahsi geçen kitaptaki Yunus’la ilgili bölümde birkaç türküsünden bazı sözleri yazmış alt kısma da ‘’plaklar tüm aramalara rağmen bulunamadı’’ notu düşülmüştür.  Yaptığım araştırmalar neticesinde Yunus’un bahsi geçen ‘’ezgisi bilinmiyor, tüm aramalara rağmen bulunamadı’’  denilen 6 taş plağın(arkalı-önlü 12 parça) 5 tanesine ulaştım. Ancak Columbia firmasına ait RT 17796 numaralı Samsun Oyun Havası ve Bartın Kaşık Havası türkülerinin yer aldığı plağa henüz ulaşamadım. Umuyoruz ki bu yazı aracılığıyla elinde kayıt ve Yunus’a dair bilgi bulunan birileri bizlere ulaşır, kültürümüz adına bir kazanım olarak gördüğümüz bu önemli ismi tanıtacağımız kitap ve albüm çalışmalarına katkıda bulunmuş olur. Saygılarımla…

Elimizdeki Plâklar:
Firma:                            Numarası:                                           Eserin Adı: 

Columbia                      RT 17823                                  Âşık Garip
Columbia                      RT 17823                                  Anadolu Şen Oyun Havası
Columbia                      RT 17780                                  Giresun Fındık Havası
Columbia                      RT 17780                                  Anadolu’nun Sevgili Çiftetellisi
Columbia                      RT 17721                                  Kemençemin Yayı
Columbia                      RT 17721                                  Entarisi Giyindi
Columbia                      RT 17656                                  Milli Türkü
Columbia                      RT 17656                                  Evlerimin Önü Vişne
Columbia                      RT 17577                                  Konma Bülbül Konma
Columbia                      RT 17577                                  Milli Türkü-II

Henüz Bulunamayan Plâk:

Columbia                      RT 17796                                  Samsun Oyun Havası
Columbia                      RT 17796                                  Bartın Kaşık Havası

Onur Yılmaz Arşivi

Kaynak:

Ordu Kültür, II. Sayı